Ceza yargılamasında ifade alma ve sorgulama süreci, şüpheli veya sanığın hukuki durumunu doğrudan etkileyen en kritik evrelerden biridir. Bu süreçte avukatın varlığı yalnızca savunma hakkının kullanılması açısından değil, aynı zamanda hukuk devleti ilkesinin yaşatılması bakımından da hayati önem taşır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) birlikte değerlendirildiğinde, avukatın ifade ve sorgu sürecindeki rolü tartışmasız bir güvence olarak karşımıza çıkmaktadır.

İfade Alma ve Sorgulama Sürecinin Tanımı

• İfade alma, kolluk kuvvetleri veya savcılık makamı tarafından şüphelinin beyanının alınması sürecidir.
• Sorgu, hâkim veya mahkeme tarafından yapılan ve sanığın savunmasının alınmasını içeren daha ileri bir aşamadır.

Her iki işlem de şüpheli ya da sanığın özgür iradesine dayalı, baskıdan uzak bir ortamda gerçekleşmelidir.

Avukatın Hukuki Dayanağı ve Zorunlu Müdafilik

📌 Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) md. 147

Şüpheli veya sanığın ifadesi alınırken, müdafi (avukat) bulundurma hakkı açıkça tanınmıştır.

CMK md. 150 ise şunları düzenler:

• Katalog suçlar kapsamında (örneğin, ağır ceza kapsamındaki suçlar), şüpheliye avukat tayini zorunludur.
• Şüpheli talep etmese dahi, baro tarafından bir müdafi görevlendirilmelidir.

Avukatın Görev ve Sorumlulukları

İfade ve sorgu sırasında avukatın temel rolleri şunlardır:

• Hukuki bilgilendirme: Şüpheli ya da sanığın hakları konusunda aydınlatılması,
• Usul kurallarının takibi: Soruşturmanın hukuka uygun yürütülüp yürütülmediğinin gözlemlenmesi,
• Müdahale yetkisi: Hukuka aykırı sorulara veya baskıya karşı itiraz ve tutanak altına alma hakkı,
• Savunma stratejisi: Müvekkilin susma hakkını kullanıp kullanmayacağı gibi kritik kararların yönlendirilmesi.

Avukatsız Alınan İfade ve Sorgunun Geçerliliği

Avukatsız yapılan ifade alma veya sorgu işlemleri, hukuka aykırılık oluşturabilir ve delil niteliği tartışmalı hale gelir. Özellikle zorla, tehdit altında veya baskıyla alınan ifadeler hem CMK’ya hem de AİHS'ye aykırılık teşkil eder.

Yargıtay içtihatlarına göre:

“Şüphelinin savunma hakkını etkin şekilde kullanabilmesi için ifade işlemi sırasında bir avukatın bulunması zorunludur; bu sağlanmadan alınan beyanlar, delil olarak değerlendirilemez.”

Türkiye Genelinde Uygulamadaki Sorunlar

Her ne kadar mevzuatta açık düzenlemeler bulunsa da, bazı pratik sorunlar hâlâ devam etmektedir:

• Zaman baskısı ile yapılan ifade alma işlemleri,
• Avukatın sürece geç dâhil edilmesi,
• Şüphelinin avukata danışmasına fiilen imkân tanınmaması,
• Kimi bölgelerde avukat temininde yaşanan gecikmeler.

Bu sorunlar, adil yargılanma hakkının zedelenmesine neden olmakta ve hukuk güvenliğini tehlikeye atmaktadır.

Kurumsal Hukuki Temsilin Önemi

İfade alma ve sorgulama süreçleri, yalnızca ceza avukatlarının değil, tüm bireylerin dikkatle yaklaşması gereken hukuki aşamalardır. Özellikle gözaltına alınma durumunda, kişi kendini savunmak yerine yanlış veya eksik beyanlarda bulunarak hak kayıplarına neden olabilir.

Bu nedenle:

• Soruşturma sürecinin ilk anından itibaren deneyimli bir ceza avukatıyla temsil edilmek,
• Usul hatalarının önüne geçilmesi ve adil bir yargı sürecinin sağlanması açısından hayati bir gerekliliktir.

Sonuç

Avukat, Ceza Yargılamasında Temel Bir Güvence Mekanizmasıdır

Adil yargılama hakkı, ifade ve sorgulama sürecinde başlar. Avukatın bu süreçteki varlığı, sadece bireysel hakların değil, aynı zamanda hukukun üstünlüğünün teminatıdır. Türkiye genelinde uygulamada karşılaşılan tüm eksikliklere rağmen, savunma hakkının kutsallığı ilkesi doğrultusunda avukatın varlığı vazgeçilmez bir unsurdur.