1. Yakalama Nedir? Yakalama, bir kişinin hâkim kararı olmadan, geçici olarak özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve ilgili mevzuat kapsamında yakalama, kişi özgürlüğünü sınırlayan koruma tedbirlerinden biridir. Bu tedbir; tutuklama, gözaltı, ifade alma, adli kontrol ve beden muayenesi gibi diğer müdahalelerle birlikte ceza muhakemesinin güvenli bir şekilde yürütülmesini amaçlar.

Yakalama işlemi, Adli Yakalama ve Önleme Yakalaması olmak üzere ikiye ayrılır.

2. Önleme Yakalaması

2.1 Tanımı:

Suç işlenmemiş olmasına rağmen, toplum güvenliği, kamu düzeni ya da kişinin hayatı bakımından mevcut ciddi bir tehlikenin önlenmesi amacıyla, kolluk kuvvetlerinin kişiyi geçici olarak özgürlüğünden yoksun bırakması işlemidir. Bu işlem genellikle "muhafaza altına alma" olarak nitelendirilir ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) 13. maddesinde düzenlenmiştir.

2.2 Hukuki Dayanaklar:

• PVSK m.13
• Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği
• Anayasa m.19

2.3 Hukuki Şartlar:

• Müdahale için çok yakın bir tehlikenin varlığı gerekir.
• Hakim kararı öncesinde işlem yapılabilir, ancak durum uzarsa gecikmeksizin hâkim onayı alınmalıdır.

2.4 Haklar:

• Yakalama sebebinin bildirilmesi zorunludur.
• Yakalanan kişi yakınlarına haber verme hakkına sahiptir.
• Hukuki yardım alma hakkı vardır ancak bu müdafi değil, avukat olarak tanımlanır.

2.5 Müdafii (Avukat) Rolü: Avukat, müdafi olarak değil, doğrudan hukuki yardım sağlayan kişi olarak önleme yakalamasının hukuka uygunluğunu denetler, gerekirse savcılığa ya da sulh ceza hâkimliğine başvurur. Hukuka aykırılık halinde tazminat ve cezai sorumluluk gündeme gelir.

3. Adli Yakalama

3.1 Tanımı: Adli yakalama, hakkında tutuklama kararı verilmeden önce, şüpheli ya da sanığın özgürlüğünün sınırlandırılmasıdır. Ceza yargılamasının sağlıklı yürütülmesi amacıyla yapılır.

3.2 Türleri:

1. Suçüstü halinde herkes tarafından yapılabilecek yakalama (CMK 90/1)
2. Kolluk tarafından yapılan yakalama (CMK 90/2)
3. CMK 98 uyarınca Sulh Ceza Hâkimi tarafından verilen yakalama emrine dayalı yakalama
4. Tutuklamaya yönelik yakalama
5. İnfaza yönelik yakalama (CGİK m.19)

3.3 Şikâyete Tabi Suçlar: Şikâyet olmadan yakalama yapılamaz; ancak bazı istisnalar vardır (örneğin; çocuklara, akıl hastalarına veya güçsüzlere karşı işlenen suçlarda şikayet aranmaz).

3.4 Yakalama Emri: CMK 98. maddeye göre, çağrıya rağmen gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli için Sulh Ceza Hâkimi yakalama emri çıkarabilir.

4. Yakalama Anı ve Hukuki Sonuçları

Yakalama, kişinin fiilen özgürlüğünün sınırlandığı andan itibaren başlar. Bu an, kişinin "kendisini serbest hissetmediği an" olarak kabul edilir.

Durdurma ile farkı:

• Durdurma, makul şüpheye dayanan kısa süreli bir işlemdir.
• Yakalama ise özgürlüğü sınırlayan ciddi bir işlemdir.

5. Yakalama Sırasında Kolluğun Uyması Gereken Kurallar

1. Derhal hak bildiriminde bulunmak (CMK 90/4)
2. Gerekirse silah kontrolü veya yoklama yapılabilir (PVSK 4A/6)
3. Zor kullanma ancak gerektiği kadar olabilir (PVSK 16, CMK 93)
4. Kelepçe takılması istisnai olup, kaçma veya zarar verme riski varsa uygulanabilir
5. Kişinin haklarının öğretilmesi gerekir (CMK 147)

6. Yakalanan Kişinin Hakları

1. Yüklenen fiilin açıklanması: Suçun yeri, zamanı ve konusu açıkça belirtilmelidir.
2. Haber verme hakkı: İlk aşamada yakınlarına, gözaltı halinde belirlediği kişiye haber verilmesi gerekir.
3. Müdafi yardımı: Yakalanan kişi ifade vermeden önce avukat talep edip etmeyeceği sorulmalıdır.
4. Hakime başvuru: Müdafi veya yakalanan kişi, yakalamanın hukuka aykırılığı iddiasıyla sulh ceza hâkimine başvurabilir.
5. Aynı suçtan tekrar yakalanmama: Serbest bırakılan kişi hakkında yeni ve yeterli delil olmadıkça tekrar yakalama yapılamaz.
6. Tazminat hakkı: Hukuka aykırı yakalama durumunda tazminat talep edilebilir (CMK 141).
7. Bireysel başvuru: Anayasa Mahkemesi ve AİHM’ye bireysel başvuru hakkı vardır. Başvuru süresi Anayasa Mahkemesi için 30 gün, AİHM için 6 aydır.

Sonuç: Yakalama işlemi, kişi özgürlüğünü sınırlayan ciddi bir müdahale olup yalnızca hukuki şartlar çerçevesinde yapılabilir. Hem kolluk hem de yargı mercilerinin bu işlemlerde hakları ve yükümlülükleri açıkça belirlenmiştir. Müdafii ve avukatların da bu süreçte etkin bir rol oynayarak bireylerin temel hak ve özgürlüklerini koruma sorumluluğu bulunmaktadır.